Architektura lat 50. w Ameryce
W zabudowie Palm Springs dominują parterowe kubiki. Budowano je według jednego z trzech planów, różnią się kształtem dachów i kolorami elewacji. Rozmieszczone regularnie, w podobnej odległości i zmieniających się konfiguracjach, tworzą uporządkowany układ. Dziś Twin Palms wygląda jak luksusowa oaza w środku pustyni jednak zdjęcia z okresu budowy osiedla zdradzają pierwotne założenia, przystępnego cenowo osiedla z prefabrykatów. W latach 50. XX wieku Palm Springs było idealnym miejscem do rozwoju masowej zabudowy. Tania ziemia, słoneczna pogoda przez cały rok i początek mody wśród klasy średniej na domy letniskowe, te czynniki razem zapowiadały sukces inwestorów. Pierwszymi deweloperami, którzy dostrzegli potencjał miejsca, był George i Bob Alexandrowie. Ich rodzinna firma miała już na swoim koncie kilka realizacji osiedli w Kalifornii. Alexandrowie z dużą uwagą podeszli do planowania inwestycji w Palm Springs wybierając lokalizacje w sąsiedztwie prestiżowych dzielnic. Co ważniejsze, do stworzenia projektów zatrudnili Williama Krisela, architekta działającego wówczas z Danem Palmerem pod marką Palmer & Krisel Architects. Ich współpraca radykalnie odmieniła charakter miasta.
William Krisel był jednym z nielicznych architektów, którzy w latach 50. dostrzegli szansę wynikającą ze współpracy z firmami deweloperskimi. Gdy większość architektów skupiona była na pozyskiwaniu bogatej klienteli, Krisel postanowił skorzystać z możliwości urzeczywistnienia modernistycznych założeń na masową skalę. Za cel postawił sobie nie tylko stworzenie projektów opartych o modernistyczne założenia, ale również unowocześnienie procesu budowlanego. Zauważył, że w masowej produkcji domów najważniejsza jest prosta forma. Nieskomplikowana bryła umożliwia szybką budowę przy zachowaniu niskiego kosztu wykonania. To połączenie zrobiło wrażenie na inwestorach.
Bryły dla klasy średniej
Osiedle Twin Palms, wzniesione w 1957 roku, było pierwszym wspólnym projektem Aleksandrów i duetu Palmer & Krisel Architects w Palm Springs. Domy o powierzchni 150 mkw ulokowane zostały na standardowych tysiącmetrowych działkach. Odwrócone od ulicy, otwierają się przeszkleniami na wydzielone ogrody. W każdym z nich znajduje się basen, a na każdej posesji dwie palmy, od których pochodzi nazwa dzielnicy. Jednak najbardziej charakterystycznym elementami, które w tej chwili stanowią znak rozpoznawczy modernistycznej architektury Palm Springs, są ich dwuspadowe dachy zwane butterfly roofs (motyle dachy). Ten rodzaj dachów jest związany z modernizmem, już w 1930 roku Le Corbusier szkicował Maison Errazuriz z takim właśnie pokryciem. Na 1933 rok datowana jest pierwsza realizacja w japońskiej Karuizawie. W latach 50. Krisel zastosował „motyle dachy” na dużą skalę.
Modernizm, czyli rozwiązywanie problemów
Właścicielką jednej z tych architektonicznych perełek jest Heidi Creighton, współautorka książki William Krisel’s Palm Springs. The Language of Modernism.
"William Krisel twierdził, że jego architektura ma rozwiązywać problemy (...) wierzy, że dobrze zaprojektowana przestrzeń wywołuje dobre samopoczucie i w związku z tym powinna być powszechnie dostępna – podkreśla Heidi. Jej dom urzeczywistnia założenia architekta. Kuchnia, jadalnia i salon o otwartych planach przenikają się z ogrodem, tworząc wrażenie jednej przestrzeni. Brak okien od strony ulicy rekompensują naświetla ukazujące szczyty gór San Jancino. Część sypialna jest dyskretnie odseparowana od części dziennej domu. Proporcje i naturalne kolory współgrają z otaczającą przyrodą.
"Nie wiedziałam za wiele o architekturze Williamie Krisel'a kiedy przyjechałam po raz pierwszy do Palm Springs. Jednak odkąd mieszkam w zaprojektowanym przez niego domu, zrozumiałam dużo więcej na temat języka architektury, którym operuje" – mówi Heidi.
Modernizacja modernizmu
William Krisel zaprojektował w sumie około 2500 domów w Palm Springs przeobrażając kameralny kurort w całoroczny ośrodek wypoczynkowy. Wiele z jego budynków należy dziś do miłośników modernizmu. Większość została przywrócona do pierwotnego stanu z dbałością o każdy detal.
Najbardziej zaskakuje mnie to, jak te domu przetrwały próbę czasu. Mimo, że zostały zaprojektowane w 1957 roku, wciąż wyglądają świeżo jak na fotografiach Juliusa Shulmana z tamtych lat - opisuje Heidi Creighton. Sam William Krisel od dwudziestu lat jest emerytem, ale wciąż chętnie angażuje się w restaurację domów w Palm Springs podpowiadając właścicielom, jak pierwotnie wyglądały i doradzając w kwestii wykończeń.
Zburzyć czy się chwalić?
Zamieszkujący osiedlę Twin Palm drugi współautor książki, Chris Menrad, wspomina współpracę z architektem przy renowacji swojego domu: „Krisel ma wizję i przekonanie co do jej słuszności. Jest bardzo czujny i precyzyjny mimo swoich 92 lat. Wie, czego chce. Można się wiele od niego nauczyć, a przyjmując jego rady - osiągnąć świetny efekt".
Chris Menrad jest zaangażowany w ochronę lokalnego modernizmu z lat 50. Wspomina, że w 1999 roku, gdy zaczął odwiedzać Palm Springs, lokalne władze skłaniały się ku likwidacji budynków i zastąpienia ich nowszą zabudową, charakterystyczną dla okolicznych miast w Coachella Valley. To przyjezdni i turyści, wybierający Palm Springs właśnie ze względu na architekturę, rozpoczęli ruch związanych z jej ochroną. W ciągu 15 lat ich działalności nastąpiła radykalna zmiana spojrzenia na architektoniczny potencjał miasta, co zyskało odzwierciedlenie w preferencjach składu rady miasta oraz burmistrza. „Zawsze będą tacy ludzie, dla których stara zabudowa nie ma znaczenia i bez skrupułów pozbędą się jej dla pieniędzy. Jednak powoli dostrzegają, że ochrona architektury pozwoli im zarobić jeszcze więcej” - mówi Chris Menrad. W trakcie tegorocznego Tygodnia Modernizmu w Palm Springs (11-21 lutego 2016) odbyło się wiele wydarzeń związanych z architekturą Williama Krisela, za sprawą premiery książki o jego architekturze. W maju architekt został uhonorowany nagrodą specjalną Gildii Architektów Uniwersytetu Południowej Kalifornii, swojej macierzystej uczelni, w której zaczął studia w 1949 roku.
Tekst: Katarzyna Olechowska
Fotografie: Darren Bradley, modernistarchitecture.blogspot.com
-
Biała bryła na skraju lasu, czyli dom od PL.architekci
Inspiracje modernizmem, funkcjonalna architektura wnętrz, otwarcie na krajobraz – projekt domu jednorodzinnego w Poznaniu więcej
-
Modernizm, dekonstruktywizm i architektura współczesna – filmy o architekturze w Gdyni
Gdyński Szlak Modernizmu zaprasza na przegląd filmów o architekturze XX i XXI wieku; wstęp bezpłatny więcej
-
Modernistyczne wizje miast Le Corbusiera i współczesne problemy urbanistyki. Polska premiera książki Jane Jacobs
Już w połowie listopada Centrum Architektury wydaje „Śmierć i życie wielkich miast Ameryki" autorstwa Jane Jacobs – publicystki i zaangażowanej aktywistki miejskiej. Po raz pierwszy przełomowa książka o architekturze, urbanistyce i życiu miast ukarze się języku polskim. Publikacja porusza m. in. ideologię Le Corbusiera i praktykę modernistycznego planowania przestrzennego miast więcej
-
Opera Narodowa. Modernizm, sport i syjoniści
W galerii Opery Narodowej w Warszawie trwa wystawa przypominająca historię żydowskiego sportu lat 20. i 30. XX wieku, "Żydzi – Sport – Warszawa” więcej
- WNĘTRZA: Biała bryła na skraju lasu, czyli dom od PL.architekci
- WIDEO I FOTO: Modernizm, dekonstruktywizm i architektura współczesna – filmy o architekturze w Gdyni
- ROZMOWY O ARCHITEKTURZE: Modernistyczne wizje miast Le Corbusiera i współczesne problemy urbanistyki. Polska premiera książki Jane Jacobs
- LIFESTYLE: Opera Narodowa. Modernizm, sport i syjoniści
- DESIGN: Brazylijski modernizm i polski design. The Spirit of Poland 2014
