Okres hellenistyczny w architekturze starożytnej Grecji to określenie ostatniego okresu politycznej niezależności antycznej Grecji. Podział między okresem klasycznym a hellenistycznym ma umowne granice. Jako początek okresu hellenistycznego wskazuje się śmierć Aleksandra Wielkiego w 323 r. p.n.e. Końcem tej epoki jest upadek ostatniego państwa zarządzanego przez następców Aleksandra. Państwo rządzących Egiptem przez piętnaście pokoleń Ptolemeuszy stało się prowincją imperium rzymskiego w 30 roku p.n.e.

Sztuka tego okresu charakteryzowała się znacznie większą różnorodnością, niż w poprzednich epokach. Tradycja grecka łączyła się z wpływami wschodnimi, egipskimi, italskimi. Pojawiły się nowe typy przedstawień, większe znaczenie zyskała ekspresja, zastępując dawne dążenie do uzyskania wrażenia harmonii. Artyści śmielej operowali światłocieniem, bryły zyskały na przestrzenności.

Urbanistyka hellenistyczna

Podboje Aleksandra Wielkiego poszerzyły grecki świat, umożliwiając zakładanie nowych miast i rozbudowę starszych ośrodków. Wschodnie podboje dały hellenistycznym władcom środki na duże inwestycje. Budowa nowych miast pozwalała z kolei na realizację uporządkowanych założeń urbanistycznych, z regularną siecią ulic i podziałem funkcjonalnym miasta. W praktyce stosowano zasady opracowane w epoce klasycznej, zwłaszcza przez żyjącego w V wieku p.n.e. Hippodamosa z Miletu (por. siatka hippodamejska).

Tak, jak w starych miastach greckich, centralnym miejscem była agora. Sąsiadowały z nią najważniejsze budowle publiczne, buleuterion, eklesiastreon, stoa. W miastach powstawały też amfiteatry, gimnazjony, biblioteki i inne obiekty. Państwa hellenistyczne były królestwami, władcy budowali reprezentacyjne pałace. Bogaci obywatele również wznosili reprezentacyjne, piętrowe rezydencje.
Nowe miasta miały niekiedy urządzenia wodociągowe i prostą sieć kanalizacyjną.
Porządek dorycki był wciąż stosowany, ale najważniejsze budowle wznoszono w porządku jońskim lub korynckim i bogato zdobiono.

Siedem cudów świata

Jednym z najważniejszych hellenistycznych miast była zaprojektowana przez Macedończyka Dejnokratesa Aleksandria. Stolica władców Egiptu Ptolemeuszy miała regularny układ ulic, w mieście znajdowało się także wiele słynnych w starożytności obiektów. Wielka latarnia morska na Faros uznawana była za jeden z siedmiu cudów świata. Biblioteka Aleksandryjska cieszyła się sławą centrum intelektualnego i największym na świecie księgozbiorem. W mieście znajdował się także kompleks pałacowy Ptolemeuszy, grobowiec Aleksandra Wielkiego, liczne mauzolea, świątynie.

Por. architektura starożytnego Rzymu, dom grecki, dom rzymski, okres klasyczny w architekturze greckiej

Więcej informacji
Bernhard M.L., Sztuka hellenistyczna, Warszawa 1980
Conolly P., Dodge H., Antyczne miasta, Warszawa 1987
Parson A., The Aleksandrian Library..., Amsterdam 1952
Pevsner N., Historia architektury europejskiej, Warszawa 1976